Bezpieczna praca i bezpieczne składowanie substancji niebezpiecznych w rolnictwie

Rolnictwo nie jest ani łatwym, ani też bezpiecznym zajęciem. Praca rolnika wiąże się z ciągłymi wyzwaniami, a sterują nią nie tylko warunki atmosferyczne, czy zróżnicowany popyt na poszczególne produkty, ale też zmiany prawne, możliwości finansowe i przede wszystkim standardy samej pracy. Mimo wszystkich przeciwności celem właściciela gospodarstwa powinna być maksymalnie bezpieczna praca w rolnictwie.

 W firmie Meridus dążymy do wspierania rolnictwa, dostarczając nie tylko rozwiązania z zakresu BHP, ale również wiedzę i wsparcie dla jeszcze bezpieczniejszej, i efektywniejszej pracy. Zdajemy sobie sprawę, że nie można wyeliminować całego ryzyka, ale jeśli dzięki naszym działaniom uda się uniknąć choćby jednego wypadku i tak będzie to ogromny sukces. Serdecznie zachęcamy do lektury naszego opracowania i niech każdy dzień pracy kończy się szczęśliwie.

 

Znaczenie BHP w rolnictwie

Zmiany natężenia pracy spowodowane sezonowością, pośpiech, presja zmieniającej się pogody, przemęczenie i brak znajomości zasad BHP to główni winowajcy wypadków w rolnictwie. Na wypadki narażeni są nie tylko sami rolnicy, ale też członkowie ich rodzin oraz przyjaciele pomagający w pilnych pracach. Kwestii bezpieczeństwa nie można jednak ograniczać wyłącznie do otoczenia gospodarstwa rolnego – trzeba patrzeć dalej, również w kierunku końcowych klientów, którzy przecież korzystają z produktów powstających w gospodarstwach. Na znaczące zmniejszenie się liczby wypadków może wpłynąć jedynie wzrost świadomości społecznej dotyczącej zasad bezpieczeństwa oraz konsekwentne stosowanie tych standardów. Bez spełnienia tych wymagań bezpieczna praca w rolnictwie pozostanie tylko pobożnym życzeniem, a przecież wielu wypadkom można byłoby dzięki temu zapobiec.

Zagrożenie może się pojawić zarówno podczas bardzo wymagających zajęć, jak i trudnych okresów takich jak np. sianokosy czy żniwa, ale też w czasie rutynowych prac, jakimi są karmienie zwierząt czy porządkowanie pomieszczeń gospodarczych. Czujnym trzeba być w każdym momencie i bez względu na to, czy praca jest wykonywania ręcznie, czy z wykorzystaniem maszyn.

Dzisiaj rolnicy mają zdecydowanie większy dostęp do specjalistycznej wiedzy dotyczącej tajników prowadzenia gospodarstw oraz większy wybór rozwiązań zwiększających bezpieczeństwo i warto z tego korzystać. Podstawą jest wiedza dotycząca możliwych zagrożeń, a środkiem realizacji celu wykorzystanie rozwiązań bezpośrednio lub pośrednio wpływających na poprawę bezpieczeństwa pracy.

Jak podaje informator Wypadki przy pracy i choroby zawodowe rolników oraz działania prewencyjne KRUS w 2018 roku¹:

•  48,1% wypadków stanowiły upadki;
• za 12,3% wypadków odpowiadały pochwycenia i uderzenia przez ruchome części maszyn i urządzeń;
• 11,2% wypadków było skutkiem uderzenia, przygniecenia lub pogryzienia przez zwierzęta;
• 11% wypadków stanowiły inne zdarzenia.

W samym tylko roku 2018 do KRUS zgłoszono 15 295 zdarzeń wypadkowych, a trzeba tutaj zauważyć, że z pewnością nie wszystkie wypadki zostały zgłoszone. Na samych wypadkach niebezpieczeństwo też się nie kończy, bo zagrożenie mogą powodować również czynniki, które nie wywołują jednorazowego zdarzenia, tylko działają destrukcyjnie przez lata – np. pył czy zanieczyszczenie wody.

 

BHP w uprawie roli

Źródłami zagrożeń pojawiających się podczas prac związanych z uprawami mogą być zarówno wykorzystywane maszyny i urządzenia, jak i środki chemiczne stosowane w celu poprawy właściwości gleby lub zwiększenia zdrowotności roślin. Współczesne zintensyfikowane rolnictwo wykorzystuje zaawansowaną mechanizację i chemizację. Zagrożenia czekają zarówno na hodowców bydła, jak i na sadowników czy plantatorów zbóż. Wielotonowe maszyny o ogromnej mocy stwarzają zagrożenie dla wszystkich układów ciała. Środki chemiczne dopuszczone do użytku w rolnictwie (a jest ich ponad 800) również stwarzają poważne zagrożenie podczas nieostrożnego zastosowania i nie trzeba wcale ich kontaktu ze skórą – doskonale wchłaniają się przez drogi oddechowe, prowadząc do poważnych zatruć, a nawet śmierci. W zależności od preparatu i przyjętej dawki chemikalia mogą wykazywać skutki uboczne od razu lub skrycie niszczyć organizm i ujawnić się w postaci chorób nawet po wielu latach.

 

BHP w hodowli zwierząt

Hodowla zwierząt gospodarskich również stwarza ogromne zagrożenia nawet podczas podstawowych czynności pielęgnacyjnych, ale również karmienia czy transportu. Hodowla trzody chlewnej może powodować choroby słuchu oraz układu oddechowego (np. pylicę lub astmę oskrzelową). Z kolei hodowla bydła naraża na mechaniczne uszkodzenia ciała wynikające np. z przygniecenia lub kopnięcia, ale w dużej mierze zagrożeniem mogą być też środki chemiczne.

 

Największe rodzaje zagrożeń i wybrane środki BHP

Wyróżniamy kilka rodzajów zagrożeń charakterystycznych dla pracy w rolnictwie, a należą do nich zbyt duży poziom hałasu, pył, chemiczne środki ochrony roślin, środki do odkażania i dezynfekcji oraz substancje robocze mogące doprowadzić do skażenia środowiska.

1. Hałas

Dla ludzkiego słuchu granicą bólu jest hałas na poziomie 120 dB odpowiadający startowi samolotu lub grzmotowi, ale trzeba wiedzieć, że wiele z maszyn i urządzeń wykorzystywanych w rolnictwie generuje hałas rzędu 100-120 dB, co w dłuższej perspektywie czasu jest nie tylko nieprzyjemne, ale wręcz bardzo groźne dla delikatnych struktur ucha właściwego. Zagrożenie słuchu może być też wynikiem hałasu generowanego przez zwierzęta – w dużej chlewni w porze karmienia mierniki dźwięku również są w stanie zarejestrować hałas na poziomie 100 dB. Może się wydawać, że z czasem „przyzwyczajamy” się do takiej kakofonii, ale prawda jest taka, że spadek wrażliwości na hałas może być po prostu wynikiem pogorszenia słuchu.

Środki ochrony indywidualnej:

W celu ograniczenia oddziaływania hałasu zaleca się stosowanie takich rozwiązań jak:

• stopery douszne;
• nauszniki przeciwhałasowe.

W miarę możliwości należy też ograniczyć do minimum czas pracy w hałasie, a jeśli to możliwe, zastosować sposoby umożliwiające wytłumienie miejsc, w których praca jest wykonywana przez dłuższy czas.

2. Zapylenie

Pył odpowiada za problemy zdrowotne milionów ludzi mieszkających na wsi, a przede wszystkim samych rolników, którzy mają z nim do czynienia podczas składowania zboża, bronowania, siewu, młócenia, rozsiewania nawozów, mielenia materiału paszowego czy prasowania słomy. Pył może się składać nie tylko z cząstek roślinnych czy składników gleby, ale też z substancji chemicznych, w tym nawozów i pestycydów oraz chorobotwórczych patogenów, np. bakterii Gram-ujemnych czy grzybów pleśniowych. Im mniejsze są cząsteczki pyłu, tym gorzej.

W broszurze dotyczącej zagrożenia ze strony pyłu opublikowanej przez KRUS² czytamy:

„Najniebezpieczniejsze ze względu na skutki zdrowotne są cząstki pyłu o średnicy poniżej 7μm, gdyż tak mała średnica umożliwia przeniknięcie cząstek do pęcherzyków płucnych – miejsca wymiany gazowej”.

Drogi oddechowe to jednak niejedyne wrota dla cząsteczek pyłu – mogą one trafiać do ludzkiego organizmu również poprzez spojówki czy wraz z wodą, w której zostały rozpuszczone.

Środki ochrony indywidualnej:

Ochrona dróg oddechowych w rolnictwie może być realizowana poprzez rozwiązania takie jak:

• maska chemiczna;
• półmaska chemiczna;
• okulary ochronne;
• kombinezon ochronny.

W celu zmniejszenia zapylenia pomieszczeń należy je regularnie wietrzyć, a dodatkowo dbać, by magazynach nie dochodziło do procesów gnicia lub pleśnienia. Ponadto należy rozważyć zastosowanie w pomieszczeniach wentylatorów, a podczas pracy w polu zamykanie kabiny traktora.

3. Chemiczne środki ochrony roślin

Substancje chemiczne w rolnictwie występują przede wszystkim pod postacią pestycydów (środków ochrony roślin) oraz nawozów. Te substancje mogą oddziaływać na drogi oddechowe, skórę i przewód pokarmowy. Przypadkowe spożycie pestycydów, ich inhalacja lub kontakt ze skórą doprowadzają do zatruć, zapoczątkowują choroby nowotworowe lub nawet wywołują śmierć, a do grupy najniebezpieczniejszych substancji tego typu należą fungicydy rtęcioorganiczne (środki zwalczające grzyby) i insektycydy fosforanoorganiczne (środki owadobójcze).

Zagrożenie może powodować nie tylko bezpośredni kontakt ze środkami ochrony roślin, ale również spożycie upraw, w których dopuszczalny poziom tych substancji jest przekroczony, np. warzyw zebranych w zbyt krótkim czasie od momentu zastosowania oprysku czy nawożenia.

Środki ochrony indywidualnej:

• kombinezon ochronny do rolnictwa;
• półmaska chemiczna;
• maska chemiczna;
• okulary ochronne;
• rękawice chemiczne.

Opryski w rolnictwie powinny być zorganizowane w taki sposób, by cząsteczki cieczy użytkowej nie zostały przenoszone przez wiatr lub wodę. Podczas sporządzania zawiesiny lub umieszczania nawozu w siewniku należy włożyć kombinezon ochronny dla rolnictwa oraz inne środki ochrony osobistej. Konieczne jest unikanie kontaktu substancji ze skórą i uniemożliwienie jej wdychania, a ponadto wszystkie opryski roślin należy wykonywać ściśle według wskazań producenta wybranego preparatu.

4. Chemiczne środki odkażające i dezynfekujące

Kolejną grupą potencjalnie niebezpiecznych substancji mogą być wszelkie środki do dezynfekcji i odkażania zarówno przeznaczone do użytku dla zwierząt, jak i do czyszczenia maszyn, urządzeń i pomieszczeń. Środki dezynfekcyjne podobnie jak opryski chemiczne mogą być wchłaniane przez drogi oddechowe, skórę i układ pokarmowy. Substancje takie mogą mieć działanie drażniące skórę, ale też zdolność do jej głębokiego poparzenia ze względu na zawartość chloru czy propan-2-olu.

Środki ochrony indywidualnej:

 rękawice chemiczne;

• maska chemiczna;
• półmaska chemiczna;
• kombinezon ochronny;
• okulary ochronne;
• buty nieprzemakalne.

5. Paliwa, oleje i inne chemikalia

Zagrożenie w rolnictwie może powodować też niewłaściwe obchodzenie się z paliwem, olejami oraz innymi substancjami niebezpiecznymi. Chemikalia mogą zagrażać rolnikowi, który ich używa, ale istnieje też zagrożenie przedostania się środków chemicznych do gleby lub wody, co może spowodować skażenie środowiska. Istotny jest zarówno proces transportu takich cieczy, gazów lub substancji stałych, jak i sposób ich użytkowania oraz oczywiście samo składowanie substancji niebezpiecznych w rolnictwie.

Środki ochrony indywidualnej:

• kombinezon ochronny;
• gogle ochronne;
• maska chemiczna;
• rękawice chemiczne;
• buty nieprzemakalne.

Rozwiązania z zakresu ochrony środowiska

 W trosce o bezpieczeństwo własne, otoczenia i środowiska zastosowanie mogą mieć też różnego rodzaju rozwiązania umożliwiające bezpieczne przechowywanie i użytkowanie substancji o potencjalnie niebezpiecznym działaniu. Warto tu wymienić urządzenia pozwalające na mobilne tankowanie, szczelne składowanie olejów czy absorpcję wycieków substancji niebezpiecznych. Poniżej prezentujemy wybrane rozwiązania.

• Wanna wychwytowa – wanny tego typu można zastosować w celu eliminacji zanieczyszczenia środkami chemicznymi, olejami lub paliwami posadzki w pomieszczeniu albo gruntu, a tym samym środowiska. Wanna wychwytowa polietylenowa może mieć zastosowanie podczas sporządzania oprysków roślin lub mycia i dezynfekcji. Wygodne użytkowanie zapewni przede wszystkim wanna pod mausera.
• Sorbent polipropylenowy – materiał ten chroni przed wyciekiem substancji niebezpiecznych i w rolnictwie znajduje zastosowanie np. podczas sporządzania oprysków lub wymiany olejów silnikowych. Alternatywą może być sorbent sypki stosowany m.in. do usuwania smarów i substancji ropopochodnych.
• Szafa zabezpieczająca – specjalna szafa może znaleźć zastosowanie w pomieszczeniach przeznaczonych do przechowywania środków podawanych zwierzętom lub środków ochrony roślin i nawozów. Szafa na chemikalia wykonana ze stali i zamykana na klucz będzie najlepszym miejscem do przechowywania niebezpiecznych substancji.
• Pojemniki do olejów zużytych i nowych – zarówno nowe, jak i zużyte oleje powinny być przechowywane w szczelnych pojemnikach przeznaczonych typowo do tego celu. Oleje nowe i oleje używane najlepiej przechowywać osobno, np. na różnych poziomach szafy i odpowiednio oznakować pojemniki. Bezpiecznym rozwiązaniem jest też zastosowanie specjalnych dozowników na substancje płynne, np. stacji tankującej, która jest często stosowana w dużych gospodarstwach rolnych.

Podsumowanie

Przed rolnikiem stoi wiele wyzwań. Nadrzędnym celem pracy rolnika jest uzyskiwanie efektów w postaci opłacalnej produkcji roślinnej i zwierzęcej, ale w pogoni za rezultatami nie można zapominać o bezpieczeństwie swoim, swojej rodziny i odbiorców. Bezpieczna praca w rolnictwie może być wspierana wieloma różnymi rozwiązaniami – zarówno środkami ochrony osobistej, jak i asortymentem umożliwiającym bezpieczne składowanie substancji niebezpiecznych. Podstawą opracowania planu bezpiecznej pracy jest wiedza dotycząca potencjalnych zagrożeń, natomiast drogą do celu praktyka, w której ogromną rolę odgrywają myślenie perspektywiczne i zdolność przewidywania.

–

¹https://www.krus.gov.pl/fileadmin/moje_dokumenty/dokumenty/prewencja/statystyki/2019/wypadki_przy_pracy_2019.pdf

 ²https://www.krus.gov.pl/fileadmin/moje_dokumenty/obrazki/broszury_prewencja/artykul_o_pyle.pdf